جایگاه عفو و بخشش در قرآن کریم

---

گذشت و عفو از ارزشمندترین فضایل اخلاقی است که نه‌تنها در روابط فردی، بلکه در ساختار اجتماعی و حتی قوانین الهی، جایگاه ویژه‌ای دارد. این ویژگی اخلاقی، عاملی برای ایجاد آرامش، کاهش کینه و تقویت پیوندهای انسانی است. در منابع اسلامی، به‌ویژه قرآن کریم و سیره پیشوایان دین، گذشت به‌عنوان یکی از برترین صفات انسانی معرفی شده و در شرایط مختلف بر آن تأکید شده است.

در این مقاله از کتابخانه انصار به بررسی جایگاه گذشت در آیات قرآن کریم و سیره بزرگان دین پرداخته و با ذکر نمونه‌هایی از برخوردهای آنان، اهمیت این فضیلت را بازگو خواهیم کرد.

جایگاه عفو و بخشش :

با بررسی منابع اسلامی پی میبریم که «گذشت» از اصول اساسی در برخورد با لغزش افراد است. قرآن كریم، حتی در آیاتی كه كیفر و مجازات را برای مجرمان شرح می دهد و مؤمنان را از خطر برحذر میدارد، گذشت و عفو از خطا را نیز به عنوان یک ارزش برتر بیان میکند.

قرآن کریم در آیه 54 سوره قصص، گذشت را در برابر خشونت افراد نیازمندی كه بر اثر زیادی گرفتاری، گاهی پیمانه صبرشان سرریز شده و حرفهای تند و خشونت آمیزی می زنند، ستوده، می فرماید:

«قَوْلٌ مَعْروفٌ وَ‌ مَغْفِرُةٌ خیرٌ مِنْ صَدَقَةٍ یتْبَعُها اَذی وَ اللهُ غَنِی حلیمٌ» گفتار مورد پسند (در برابر نیازمندان) و عفو (و گذشت از خشونت های آنان) از بخششی كه آزادی در پی آن باشد، بهتر است و خداوند، بی نیاز و بردبار است.

مشخص است كه تحمّل خشونت این افراد و گذشت از برخوردهای زننده آنان، از خشمشان می كاهد و به آنها آرامش می دهد.

قرآن کریم در آیه ای 22 سوره نور بعد از بیان نحوه ی اجرای حكم قصاص می فرماید:

«فَمَنْ عُفِی لَهُ مِنْ اَخیهِ شَیءُ، فَاتّباعٌ بِالْمَعروفِ وَ اَداءٌ اِلَیهِ بِاِحسانٍ…» پس اگر كسی از سوی برادر (دینی) خود مورد عفو قرار گیرد (و از قصاص او صرف نظر شود) باید از راه پسندیده پیروی كند و (دیه را) با نیكی به عفوكننده بپردازد.

مطب مهمی كه از تفسیر «مِن اَخیهِ» در این آیه به دست می‌ آید، این است كه قرآن عقد برادری را در بین مسلمانان، حتّی بعد از ریختن خون ناحق، باز هم برقرار می داند و برای تحریك عواطف، ولی مقتول را برادر قاتل معرفی میكند و به این صورت، آنها را به عفو و گذشت دعوت می کند.

قران کریم در آیه ای دیگر به مؤمنان توصیه می كند كه حتّی از لغزش كافران و منكران روز قیامت نیز (اگر مفسده نداشته باشد) بگذرند و كار آن ها را به خدا واگذار نمایند:

«قُلْ لِلَّذینَ امَنوُا یغْفرُوا لِلذّینَ لایرجوُنَ اَیامَ اللهِ» به آنان كه ایمان آورده اند بگو: كسانی را كه روزهای (واپسین) خدا را امید ندارند، عفو كنند.

خداوند در آیه دیگری از پیامبر (ص) میخواهد كه به روشی نیكو از مجازات مجرم بگذرد:

«فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمیلَ» به طریق نیكو گذشت كن.

گذشت و عفو در سیره پیشوایان:

پیشوایان دین اسام در سیره عملی خود، افرادی باگذشت و بزرگوار بودند، امام صادق (ع) می فرماید: ما خاندانی هستیم كه، جوانمردی مان گذشت از كسی است كه بر ما ستم كرده است.

و از طرف دیگر، پیشوایان دین پیروان خود را به گذشت دعوت می کنند، چنان كه امام علی (ع) در عهدنامه خود به مالك اشتر می فرماید: مردم را از عفو و اغماض خود برخوردار ساز،به گونه ای كه دوست داری خداوند تو را از عفو و اغماض خویش برخوردار سازد.